Het doel van het zielsonderzoek in de maand Elul is de voorbereiding op de Heilige dagen van het jaar. Zo wordt in een maand uitgedrukt wat eigenlijk gezien wordt als de reis van het leven met als doel ‘sh’lemut’ en ‘kedusha’: heel worden en heilig worden. In het Engels liggen deze woorden heel dicht bij elkaar: ‘wholeness’ en ‘holiness’. Heilig worden door heel te worden, of andersom, heel te worden door heilig te worden.
Het pad van Mussar is bedoeld om daarnaar toe te leiden. Daar zijn een paar dingen voor nodig. Allereerst de middot (karaktereigenschap) ‘anavah’. Anavah wordt in het Nederlands vaak vertaald met nederigheid. Maar dat woord heeft heel veel associaties die in het Hebreeuwse woord niet zo gelden. Bij nederigheid denken we al gauw aan onderdanigheid, de minste zijn, de onderdanige positie innemen, de ander meer gunnen dan jezelf. Maar anavah is de onopgepoetste en eerlijke inschatting van wie je bent. Het is het midden tussen arrogantie (je ziet niet meer waar verandering nodig is) en te geringe zelfwaardering (je gelooft niet dat je in staat bent tot verandering). Nederig zijn is niet méér zijn dan je zou moeten zijn. Het is je plek innemen, maar niet meer ruimte innemen dan je nodig hebt.
Nederigheid is nodig om het pad naar heel en heilig worden te kunnen lopen. Een helder zicht op jezelf laat zien waar je staat en waar verandering nodig is. Het is een onherroepelijk element van de Cheshbon Nefesj, het zielsonderzoek. Vanuit de plek van nederigheid kun je de ander de ruimte geven om je te helpen groeien. Daarbij kom ik bij het tweede dat nodig is: een chevruta.
Zielsonderzoek kun je niet op jezelf doen. Immers, er zijn altijd aspecten van onszelf die we heel goed voor onszelf verborgen kunnen houden. Soms doen we dat omdat verandering ook pijn doet en we die pijn niet willen. Op andere momenten houden we het voor onszelf verborgen omdat we bang zijn dat het ons imago schaadt en we liever beter en mooier bij de ander over willen komen. Chevruta stamt van het Hebreeuwse woord voor ‘vriend’ (chaver). In veel joodse scholen wordt geleerd met een chevruta, een studievriend. In chevrutaparen wordt een tekst gelezen, geïnterpreteerd en toepast op het eigen leven. Door een studievriend te hebben, leer je voorbij je eigen perspectief kijken. En als het eerlijke studievriend is ben je in staat om elkaar te bevragen op het groeiproces van je ziel. Een eerlijkheid die soms pijn doet, zoals je een pleister van een wond trekt om de wond beter te laten genezen. Een eerlijkheid waar nederigheid voor nodig is maar tevens ook nederigheid brengt. Iemand die de angel uit je ziel haalt maar ook je ziel balsemt.
