In deze eerste week van het nieuwe jaar luister ik naar Jonathan Sacks’ ‘Investing Time – ten life-changing principles’ (luister hier mee). Bij het begin van het nieuwe jaar omschreef hij in 2018 tien levensveranderende principes die hij geleerd had vanuit zijn joodse geloof en die hem hoop gaven om het nieuwe jaar in te gaan. Het inspireert mij om zijn voorbeeld te volgen. Zo ben ik bezig met het formuleren van principes waaruit ik komend jaar wil leven. Minstens één er van neem ik over van Jonathan Sacks: vreugde stellen boven geluk door vrijgevig en dankbaar te zijn, lief te hebben en te vergeven.

Het verschil tussen geluk en vreugde werd me duidelijk bij David Brooks, in zijn boek De Tweede Berg. Hij schrijft dat geluk een individuele emotie is, zoals je dat kunt ervaren als je je diploma haalt, trouwt, een huis koopt. Het is een emotie die opgeroepen wordt door iets dat van buiten komt, vaak iets materieels. Dat gevoel van geluk is gelijk weg als het dak van het huis lekt, als er relatieproblemen komen, of als  je zakt voor je examen. Geluk gaat vaak ook over de kwaliteit van je hele leven. Zo wensen we dat toe bij een verjaardag, of recent nog, aan het begin van een nieuw jaar.

Jonathan Sacks bevestigt dit verschil door te wijzen op het Hebreeuwse woord ashrei, dat vertaalt kan worden als ‘gelukkig’ of ‘gezegend’. Zo lezen we dat in Psalm 1: gelukkig, gezegend is hij wie leeft naar de Tora. Een dergelijk leven is als een boom: het heeft wortels en draagt vrucht. Maar de Tora gebruikt veel vaker het woord simcha, dat vertaalt kan worden als vreugde. Vreugde beleef je in het moment, samen met anderen of de schepping om je heen. Het overstijgt je eigen kleine ik. Vreugde is niet afhankelijk van omstandigheden van buiten, je kunt het ervaren temidden van de relatieproblemen, van onzekerheid en zorgen die je hebt over je leven of de wereld. Zo lees je dat bijvoorbeeld in Psalm 30. Ondanks de tranen die David ’s avonds huilt, ondanks het gevoel te leven in een sfeer waar de dood heerst, voelt hij hoe God hem hult in vreugde en daarmee boven alles uittilt naar een sfeer van liefde die een levenlang duurt (vs. 4,6). Volgens Jonathan Sacks is vreugde de hoogste religieuze emotie. Het is vanuit die levenshouding dat wij geroepen zijn om God te dienen (Psalm 100:2). Bij Mozes gaat het zelfs zo ver dat hij vervloekingen aankondigt als het volk God niet dient met vreugde: het zal hen dan ontbreken aan werkelijk alles (Deut. 28:47).

Vreugde heeft te maken met de ervaring van verbinding, contact. Het heeft te maken met zien, dieper zien met ogen die liefhebben. Je kunt vreugde niet najagen, zoals je dat met geluk kunt. Vreugde overkomt je, zoals de schellen van je ogen kunnen vallen. Vreugde ontdekt jou. Door te leven vanuit de grondhouding van een ontvanger kun je momenten creëren waarin je het contact voelt met God en de mensen om je heen. Dat is vreugde. Leven vanuit zo’n grondhouding is je ziel openen voor het Leven, het Licht, dat door elk leven heen schijnt en in alles besloten ligt. Die ervaring zet aan tot dansen en zingen, dat is de God van het Leven loven! Om de adem van God die mij doet leven, en niets anders (Job 33:4).

Dan nog is het leven vol met obstakels, met scheuren, barsten, kieren waardoor het tocht en ik kou vat. We leven niet zonder littekens en pleisters her en der. Maar onder dat alles ligt dat ene besef dat ik alleen hier ben, in dit leven, omdat Hij wil dat ik ben. En zo mag ik een zegen maken van dit leven, hier en nu en in volle vreugde. Dat kan ik bewust doen, aan het begin van elke nieuwe dag. Zoals Joden dat doen bij de zegenspreuk in de ochtend. Lijden en vreugde – ze kunnen samen gaan. Juist in het boek Prediker, met al zijn verzuchtingen over de ervaren zinloosheid en het zwoegen en lijden onder de zon, komt het woord simcha het meest voor!

David besluit zijn psalm met:

‘U hebt mijn klacht veranderd in een dans, mijn rouwkleed weggenomen, mij in vreugde gehuld’

Psalm 30:12

Er kunnen, zo schrijft David Brooks, twee dingen gebeuren met het lijden dat wij persoonlijk ervaren. Het eerste wat kan, is dat ons lijden ons breekt. Als het ons breekt, dan hullen we onze pijn in een schild waar we niemand bij laten. Het schild kan hard zijn en ons verbitterd maken. Dat lijden krijgt niet de kans om te transformeren, maar loopt het grote risico om pijn over te dragen.

Maar, zegt David Brooks, je kunt ook opengebroken worden door lijden. Wat je dacht dat de grond van je bestaan was, waar je je leven op kon bouwen, valt weliswaar weg. Je valt, dieper en dieper, tot je ergens op de levensbron stuit. Daar vind je het water dat leven geeft, daar kun je wortelen in grond en in een gemeenschap die je draagt. Het water dat je daar ontvangt, zal zélf in jou een bron worden waaruit water steeds opwelt, water dat eeuwig leven geeft (Joh. 4:14) zoals het de bedoeling was dat het joodse volk in het beloofde land met vreugde zou leven. De gebarsten, uitgedroogde aarde die je in jezelf aantrof, verandert in een bron, een stroom van leven die verbinding mogelijk maakt met God en medemens.

Of zoals Vincent van Gogh het zei, woorden die ik koester en de laatste keer dat ik op een zondag jarig was verweven had in mijn eerste preek:

“Het hart dat de moed verliest
vult zich weer tot overlopen toe
En de bezitters ervan
verwonderen zich en weten niet
dat God bij de fonteinen van het hart
ver weg, voor regen heeft gezorgd.”

Van Gogh’s slotwoorden van zijn preek bij Psalm 119:19

Leren vertrouwen dat die bron er is, dat God zelf voor water zorgt. Leven vanuit het besef dat het die bron zelf is, waaruit mijn leven voortkomt en kan verder stromen om ook andere levens vruchtbaar te maken. Dat is één van de principes die ik mezelf voor ogen wil houden in 2021. Als een warme, geweven mantel van dunne draadjes die me met vreugde omhult. Die vreugde geeft de bedding, de kracht, om te verduren en verdragen wat het hart, het leven, tart.

Joyful, Joyful
Lord, we adore Thee
God of glory
Lord of love
Hearts unfold like flowers before Thee
Hail Thee as the sun above
Melt the clouds of sin and sadness
Drive the dark of doubt away
Giver of immortal gladness
Fill us with the light
Fill us with the light
Oh, fill us with the light of day