Morgen is het Rosj Hasjana, Joods Nieuwjaar. Het nieuwe jaar wordt verwelkomd met appels en honing. ‘Een zoet nieuw jaar!’

Afgelopen maand (Elul) stond in het teken van het zielsonderzoek. Ik realiseerde me nu sterker dat Rosj Hasjana (nieuwjaar) éérst gevierd wordt en dan tien dagen later pas Jom Kippoer, de Grote Verzoendag. Je zou denken dat het logischer is om, vóór het begin van het nieuwe jaar, eerst te belijden waar je spijt over hebt in het afgelopen jaar, wat je anders had willen doen en wat je voorneemt om in het komende jaar ook dáádwerkelijk anders te doen. Maar zo is de volgorde niet. Joden luiden eerst het nieuwe jaar in, en kijken dan om naar het verleden. Die volgorde is niet toevallig. Zoals bij alles in het Jodendom zit er een verhaal achter.

Jonathan Sacks (opperrabbijn van Groot-Brittannië tot 2013) heeft dat afgelopen week uitgelegd. Zijn uitleg geef ik graag door, er zit zo’n mooie les in. Nee, meer dan een les: een goddelijke belofte.

Hij wees op de overlevers van de holocaust. De meesten van hen spraken niet over hun traumatische ervaringen. Niet met hun echtgenoten, niet met kinderen. Soms zwegen ze voor 40, 50 jaar en soms hun hele verdere leven lang. Ze bouwden het land Israël op, ze kregen kinderen en kleinkinderen. Ze verzekerden eerst de toekomst. Daarna was er eventueel ruimte om achterom te kijken, naar alle verliezen die geleden zijn. In het Jodendom komt de toekomst altijd eerst. Kijk je achterom zonder de toekomst zeker gesteld te hebben, dan wordt je tot het zout van tranen. Een zoutpilaar, zoals de vrouw van Lot.

Eerst Rosj Hasjana, eerst aan het nieuwe jaar beginnen. Vol vreugde en blijdschap, de toekomst ligt open. In de synagoge gaat de lezing op die dag over geboorte: de geboorte van Isaak en de geboorte aan Samuel. Twee zonen voor twee moeders die al lang dachten dat hun verleden groter was dan hun toekomst. Toch gaat het leven door. Zoals steeds in de Tora, zoals steeds in het Jodendom.

Dan Jom Kippoer, dit jaar op 9 oktober. Vierentwintig uur is de joodse gemeenschap bij elkaar in de synagoge. Een intense dag vol van vasten, bidden, lezen, zingen en bezinnen met als hoogtepunt Neilah (daar zal ik na die dag over schrijven). Die dag lezen ze met elkaar het boek Jona, wat als boek ook wel wordt gezien als ‘de hele Tora in één’. De profeet die onder zijn verplichtingen aan God uit probeerde te komen, maar tevergeefs. De profeet die genoegzaam wil toezien hoe die slechteriken van Ninevé uitgeroeid zullen worden door Gods hand. Jona die treurt over een verdorde vijgenboom en God? Die lijdt vooral aan het lot van al die mensen die wankelen tussen goed en kwaad. God die spaart, vergeeft, die altijd weer blijft geloven in de teshuva, de omkeer, van mensen. Dat is de God die steeds blijft geloven dat de toekomst altijd anders kan zijn dan het verleden, dat de toekomende mens altijd meer te leven heeft dan zijn geestelijke dood(slag) in het verleden.

God geeft ons eerst de toekomst in handen, zo leert ons de Tora. Zo leert echter niet altijd onze ervaring. Soms blijft het verleden altijd als een schaduw. Of is dat de schaduw door de wolk boven ons, de wolk van Gods aanwezigheid, zoals ooit het joodse volk dat ervaren heeft tijdens de lange weg die ze moesten gaan? De toekomst in, daar ver voorbij dat smalle pad door de waterdood.

Met de toekomst in handen, is het makkelijk om te kijken naar wat geweest is. De gemiste kansen, de geleden pijn, de tekortkomingen, de tranen om alles wat ergens een barst vertoont. Misschien door je eigen toedoen, misschien door je nalaten. Misschien je toegedaan, door mensen die nalieten. Spijt betuigen en spijt aanvaarden. Vergeven en vergeven worden. Met de toekomst in handen, is het makkelijker om je lot te dragen en te delen. Om samen de toekomende mens te zijn waar God in gelooft. Sjana Tova!